Waar gemeenten en sociale ondernemingen gaan samenwerken om maatschappelijke vraagstukken op te lossen, rijst vaak een aantal vragen: welke impact wordt er gerealiseerd en hoe wordt deze gemeten? Leidt het tot kostenbesparingen voor de gemeente en hoe groot zijn die? Hoe om te gaan met besparingen die worden gerealiseerd binnen een ander domein? En welke investeringen zijn er nodig om dit te bereiken? Een maatschappelijke Business Case (mBC) helpt sociale ondernemingen en gemeenten om de impact in kaart te brengen en antwoord te krijgen op de genoemde vragen. Maar waar moet je op letten bij het maken en gebruiken van zo’n mBC?

Op 22 september organiseerde Social Enterprise NL in samenwerking met Gemeente Rotterdam het congres ‘De Social Enterprise als businesspartner van de gemeente’. Beleidsmakers en sociaal ondernemers kwamen daar bij elkaar om te spreken over de (steeds actievere) samenwerking tussen gemeenten en sociaal ondernemers. Sinzer organiseerde samen met Gemeente Nijmegen een deelsessie op het congres, waarin het maken en gebruiken van een maatschappelijke Business Case (mBC) centraal stond. In deze sessie werd aan de hand van een case study gedemonstreerd hoe de mBC-methodiek werkt, hoe uitkomsten gepresenteerd kunnen worden, en waarom dit een zinvolle opening of ondersteuning kan bieden in een samenwerking tussen een gemeente en een sociaal onderneming.

Waarom een mBC?
Door antwoord te geven op de vragen gesteld in de inleiding van deze blog, brengt een mBC de levensvatbaarheid en relevantie van bepaalde activiteiten – bijvoorbeeld van een sociaal onderneming – in kaart. De nadruk ligt op de veranderingen die door deze activiteiten voor stakeholders worden gecreëerd: de effecten. Daarbij wordt een onderbouwde aanname gedaan over welke van deze effecten resulteren in maatschappelijke waarde en kostenbesparingen, hoe groot die naar verwachting zullen zijn, en binnen welk domein deze besparingen zullen vallen. Dit maakt een mBC enerzijds nuttig voor gemeenten om beleid en inkoopbeslissingen te onderbouwen, en anderzijds voor sociaal ondernemingen om aan gemeenten aan te tonen wat de meerwaarde van hun activiteiten is en waarom een samenwerking dus relevant kan zijn.

Reken je jezelf niet rijk?
Een punt van kritiek dat soms wordt gemaakt ten aanzien van de methode, is dat de uitkomsten van een mBC bepaald worden door de aannamen en keuzes die in dit proces worden gemaakt, waarbij het risico bestaat dat je jezelf “rijk rekent”. Een voorbeeld:

• Een sociaal ondernemer biedt per jaar 20 leer-/werkplekken voor personen met een afstand tot de arbeidsmarkt.
• Qua aantal gaan we ervan uit dat 10 van de 20 personen na dit jaar doorstromen naar een regulier betaalde baan, en daarmee geen uitkering meer nodig hebben..
• Als proxy voor dit effect gebruiken we de (fictieve) waarde van één uitkering , die we in dit voorbeeld stelen op €11.000 per jaar. Voor 10 personen betekent dit een totaal gecreëerde waarde van €110.000.
• We gaan ervan uit dat de duur van dit effect (geen uitkering meer nodig) voor de personen gemiddeld niet één, maar twee jaar zal zijn. Daarmee komt de totale besparing op €220.000.
• We stellen de impact claim op 25%, wat inhoudt dat we ervan uitgaan dat 25% van dit effect (het feit dat een persoon uit de uitkering is gekomen) ook daadwerkelijk is toe te schrijven aan onze activiteiten (de leer-/werkplek). De totale waarde die we hiermee aan onze activiteiten toeschrijven komt daarmee op 25% * €220.000 = €55.000

Wanneer je hierin één van deze elementen wijzigt, bijvoorbeeld door bij de duur van het effect uit te gaan van 3 jaar in plaats van 2, heeft dit direct effect op de uitkomsten van de mBC. Het is dus zaak dat de aannamen die je hierin doet onderbouwd en weloverwogen zijn. Bovendien wint een mBC aan kracht door uit te gaan van een conservatief scenario, of door verschillende scenario’s uit te werken.

Hoe gebruik je het dan?
Net als een zakelijke business case, presenteert een mBC geen feitelijke waarheid. Het is een prognose van verwachte maatschappelijke kosten en maatschappelijke baten. Hoewel het, zoals in voorgaande paragraaf gedemonstreerd, zaak is beargumenteerd rekening te houden met elementen als duur van het effect en impact claim, is het aannemelijk dat de realiteit in zekere mate af zal wijken van de ‘voorspellingen’. Bij het maken en gebruiken van een mBC is daarom een aantal zaken van belang:

• Wees transparant over in de mBC opgenomen aannamen en onderbouwing (waarom een effectduur van 2 jaar in plaats van 1?)
• Een mBC is een dialoog-instrument: het dwingt tot nadenken over welke effecten op zullen treden en in welke mate, en kan zo ook leiden tot het maken van daaraan gerelateerde prestatie- en financieringsafspraken.
• Een zekere kennis van de methode aan de kant van de beoordelaar is nuttig, om gemaakte aannamen te kunnen beoordelen en deze door te kunnen vertalen naar beleid.
• Vergeet niet te monitoren! Als de mBC tot samenwerking leidt en de activiteiten van start gaan, is het belangrijk te monitoren of de in de mBC gemaakte aannamen ook daadwerkelijk worden gehaald. Zo kan ook op tijd worden bijgestuurd indien dit niet het geval is.

Meer weten over de maatschappelijke Business Case? Download de gids “De maatschappelijke Business Case voor Gemeenten” via onderstaande knop, of neem contact op met Emma Verheijke (emma@sinzer.org / 06-54397363).