Minder overheid, meer samenleving: een maatschappelijke ontwikkeling die niet meer te stoppen is. Aan de ene kant rekent de overheid op het probleemoplossend vermogen van de samenleving en is zij ook om budgettaire redenen genoodzaakt daarop waar mogelijk te vertrouwen. Aan de andere kan stropen ook burgers, (sociaal) ondernemers en maatschappelijke partners in toenemende mate de mouwen op en eisen zij meer ruimte om zelf maatschappelijke problemen te lijf te gaan. Het fenomeen maatschappelijk aanbesteden vervult daarin een steeds belangrijkere rol: het biedt burgers, lokale initiatieven, sociaal ondernemers en maatschappelijke organisaties de kans om taken uit te voeren die traditioneel bij (commerciële) marktpartijen lagen of door de overheid zelf werden uitgevoerd

Deze tendens is ook zichtbaar in de decentralisatie van sociale taken van de Rijksoverheid naar lokale overheden, waarvan de transformatie van het sociaal domein een duidelijk voorbeeld is. Gemeenten hebben als doelstelling meegekregen de begeleiding van kwetsbare jongeren, volwassenen en ouderen zo dicht mogelijk bij de burger zelf te organiseren. Dit doen zij vanuit een ‘gekantelde gedachte’: uitgaan van de eigen kracht en probleemoplossend vermogen van mensen en hun naasten, waardoor specialistische zorg en ondersteuning mogelijk kan worden afgeschaald. Deze tendens maakt het mogelijk dat gemeenten – met name vanuit de Wmo 2015 – meer ruimte krijgen om een eigen invulling te geven aan maatschappelijk inkopen, zowel bij de voorbereiding van de inkoopprocedure, het doorlopen hiervan en de inhoud en uitvoering. 

Het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties onderscheid veertien verschillende technieken om lokale initiatieven en sociaal ondernemers te betrekken bij de gemeentelijke inkoop in het sociaal domein. In deze blog lichten wij twee technieken toe en geven aan hoe deze praktisch kunnen worden toegepast middels het opstellen van maatschappelijke Business Cases en het verrichten van maatschappelijk impactmetingen 

1. Maatschappelijke doelen vastleggen als uitvoeringsvoorwaarden

Gemeenten beschouwen inkoop in het algemeen als instrument om ook sociale doelen mee te bereiken. Zij doen dit door in de aanbestedingen boven een bepaalde drempelwaarde secundaire – sociale – doelen te stellen. Bekend zijn de Social Return eisen om lokale werkgelegenheid te stimuleren voor mensen met een lange afstand tot de arbeidsmarkt. Dit zou natuurlijk ook breder kunnen worden ingezet, bijvoorbeeld door maatschappelijke doelen te koppelen aan andere belangrijke beleidsthema’s op gemeentelijk niveau, zoals armoedebestrijding, leefbaarheid, gezondheid en duurzaamheid. Daarover staat overigens meer in deze blog: http://blog.sinzer.org/van-social-return-naar-maatschappelijke-impact 

2. Maatschappelijke prestaties belonen in gunningscriteria

Via gunningscriteria kunnen aanbesteders het creëren van zoveel mogelijk ‘maatschappelijke waarde’ stimuleren. Gunningscriteria zijn criteria waarop de aanbesteder de inschrijvingen voor een opdracht rangschikt om te bepalen welke inschrijving het best aansluit op de wensen van de aanbesteder. Diverse gemeenten hanteren – bijvoorbeeld bij Wmo-aanbestedingen - een systematiek waarbij de creatie van aanvullende of buitengewone maatschappelijke waarde door een potentiële opdrachtnemer leidt tot een verhoogde kans op het ‘winnen’ van de aanbesteding.

Hoe werkt dat in de praktijk?

Een goede tool die gemeenten kan helpen om concrete maatschappelijke doelstellingen op te stellen is de maatschappelijke Business Case (mBC). In een mBC wordt een interventie, project, programma of organisatie bestudeerd vanuit verschillende perspectieven, waarmee zowel het economische als het (bredere) maatschappelijk nut ervan over een periode van meerdere jaren in kaart wordt gebracht. Het helpt gemeenten bijvoorbeeld om een concrete(re) invulling te geven aan de transformatie van het sociaal domein, onder andere door inzicht te krijgen in de effectiviteit en efficiëntie van bijvoorbeeld nieuwe interventies. Bovendien kunnen de uitkomsten dienen ter onderbouwing van (toekomstige) keuzes. Leer meer hierover in onze blog: http://blog.sinzer.org/maatschappelijke-business-cases-voor-gemeenten

Het is vervolgens van belang om de prestaties op de maatschappelijke doelstellingen die voortkomen uit de business case te meten. Maatschappelijke impactmeting maakt inzichtelijk hoeveel maatschappelijke impact er wordt gecreëerd en voor welke stakeholders dat belangrijk is. Door impactmetingen te integreren in het inkoopproces kan inzicht worden verkregen in de impact van de leverancier op de maatschappij (gerelateerd aan belangrijke beleidsthema’s), waardoor de gemeente haar maatschappelijke impact kan optimaliseren. Bovendien kunnen de resultaten van een impactmeting worden gebruikt om de gemaakte keuzes te verantwoorden, zowel binnen de organisatie als aan derden.

Meer lezen over ons werk bij gemeente: download onze gids.